Kỳ 1: Thủ đoạn cũ, nạn nhân mới
Báo Hải Phòng số ra ngày 15-8 đưa tin vụ vỡ họ lên đến gần 30 tỷ đồng liên quan đến gần 200 người dân ở xã Đặng Cương (huyện An Dương) và một số địa phương lân cận. Gần một tháng trôi qua, làng quê vốn yên bình vẫn xao xác, nhiều người hoang mang vì số tiền tích cóp bấy lâu nay bỗng chốc tan biến.
Xao xác làng quê
Nửa tháng sau khi xảy ra vụ việc bà Nguyễn Thị Hóa, ở thôn Đồng Quang, xã Đặng Cương không có mặt ở địa phương, mang theo số tiền vay, góp họ lên tới gần 30 tỷ đồng của nhiều người, khiến làng trên xóm dưới xôn xao. Người ít, mới tham gia góp họ cũng vài chục triệu đồng, người nhiều lên tới cả tỷ đồng. Tối 31-8, một số người dân ở xã Quốc Tuấn (huyện An Dương) có tham gia góp họ, cho bà Hóa vay tiền lại tìm đến nhà bà Hóa. “Của đau con xót”, một số người to tiếng, xô xát với con trai bà Hóa, gây mất an ninh trật tự. Rất may vụ việc được lực lượng công an giải quyết kịp thời, không xảy ra hậu quả đáng tiếc.
Bà Nguyễn Thị S, 65 tuổi, bán hàng nước ngay gần cổng chợ bị mất 195 triệu đồng. Nhà bà chỉ có hai mẹ con. Bà dồn hết thu nhập hằng tháng của con và tiền bán nước chè để chơi họ từ mấy năm nay. Vài tháng nữa, đến kỳ hạn, bà sẽ lấy số tiền chơi họ để sửa nhà cho con trai lấy vợ. Nào ngờ, giờ đây mất trắng, khiến lòng bà rối như tơ vò. Các chị Vũ Thị H, Vũ Thị V kinh doanh ở chợ Đồng Quang đều chơi lớn, mỗi người mất đến 1,1 tỷ đồng, nhưng đành ngậm đắng nỗi đau vào trong lòng vì giấu chồng, con chơi họ. Chị Vũ Thị V nghẹn giọng kể, chị chơi ba bát họ, cho bản thân và người thân. Một bát đóng 20 triệu đồng/tháng, 1 bát đóng 10 triệu đồng/tháng, một bát đóng theo ngày là 300 nghìn đồng/ngày. Ngoài ra, chị còn giấu chồng vay tiền của họ hàng ở huyện Kiến Thụy được 700 triệu đồng để cho bà Hóa vay với lãi suất 2%/tháng. Theo dự định, chỉ vài ngày nữa và trong tháng 10 tới, chị được “bốc” đủ 3 bát họ, thì xảy ra chuyện chủ họ bỏ trốn. Ngoài chị V, chị H, hàng chục chị em tiểu thương ở chợ đều lao đao vì mất vài chục đến vài trăm triệu đồng.
Theo nhiều người, việc bỏ trốn của bà Hóa có sự chuẩn bị trước. Bởi khi biết tin bà Hóa không có mặt ở địa phương, những người chơi họ đến đòi rút tiền, chồng bà Hóa cho biết họ đã ly hôn, ngôi nhà hiện tại sang tên cho con trai. Hiện vợ chồng con trai cũng ly hôn, ngôi nhà đó thuộc quyền sử dụng của người con dâu, nên không liên quan đến bà Hóa. Vì vậy, nhiều người đến la ó ầm ĩ rồi đành ra về. Vụ vỡ họ này ảnh hưởng nặng nề đến đời sống của người dân và an ninh trật tự địa phương.
Cả tin nên mất tiền
Khi phóng viên Báo Hải Phòng tìm hiểu vụ việc vỡ họ, nhiều tiểu thương ở chợ Đồng Quang kể về số tiền bị mất. Chứng cứ họ có được chỉ là quyển sổ tay nhỏ với chữ ký xác nhận của người nhận tiền họ hay vay tiền nóng. Rõ ràng, chỉ việc tín chấp bằng “niềm tin”, chủ họ có thể huy động vài tỷ đồng một cách quá dễ dàng trong ngày.
Chị Vũ Thị T., tiểu thương chợ Đồng Quang cho biết, bà Hóa là người niềm nở, hòa đồng, thân thiện với chị em trong chợ. Lúc nào, mọi người cũng thấy bà rủng rỉnh tiền và chi tiêu rất phóng khoáng. Bà xây biệt thự ngay gần chợ, mua nhà trên Hà Nội cho con gái, mua ô tô cho con trai. Vì thế, mọi người tin tưởng bà Hóa là người có “tiềm lực kinh tế”. Hơn nữa, hình thức góp họ của bà Hóa rất linh hoạt, mở rộng quy mô chơi họ, hễ ai đóng họ và cho vay bao nhiêu, đều nhận hết. Tùy theo khả năng, người chơi họ có thể góp tiền theo ngày, theo tuần hoặc theo tháng và tham gia bất cứ khi nào muốn. Số tiền góp cũng theo khả năng, từ vài chục nghìn đồng đến vài trăm nghìn đồng/ngày. Nên ngay cả những người có mức thu nhập bình thường đều có thể góp họ. Đều đặn hằng ngày, bà Hóa vào chợ thu tiền đóng họ của từng người. Chính nhờ thế, từ vài năm gần đây, hầu hết mọi người ở chợ đều tham gia chơi họ với bà Hóa. Vì vậy, có người vừa “bốc” bát họ lại dồn đóng luôn cho kỳ bát họ sau với số tiền lớn hơn.
Không chỉ cầm cái họ, chủ họ còn huy động, vay tiền với lãi suất cao. Đây là thủ đoạn không mới, nhưng đánh vào lòng tham của những người chơi họ, nên nhiều người bất chấp rủi ro vẫn tham gia chơi họ, gom tiền cho vay để lấy lãi. Chị Nguyễn Thị H., ở thôn Đồng Quang, xã Đặng Cương kể: “Bà Hóa thu tiền họ và vay tiền trả lãi suất 3%/tháng, cao hơn nhiều so với lãi suất ngân hàng. Vì thế, để kiếm thêm tiền lời, chúng tôi rủ nhau gom tiền cho bà Hóa vay. Lúc đầu, chủ họ thanh toán khá sòng phẳng. Số tiền bà Hóa vay được dùng để trả cho các bát họ đến kỳ. Và khi bà Hóa bỏ trốn khỏi địa phương, sự việc vỡ lở, mọi người mới hay bà Hóa nhận cầm họ, vay tiền của một hệ thống các dây họ chằng chịt, nhiều nhánh khác liên quan đến hàng trăm người với tổng số tiền gần 30 tỷ đồng”.
Việc chơi họ diễn ra công khai trong người dân, nhưng hiện nay không chỉ ở xã Đặng Cương, mà tại nhiều địa phương khác, chính quyền và công an chưa quản lý đến hoạt động này. Chỉ khi vụ việc vỡ họ xảy ra, chính quyền và lực lượng công an các địa phương mới biết và giải quyết, thì hậu quả đã quá lớn.
Kỳ cuối: Bài học đắt giá
Hiện nay, không chỉ ở xã Đặng Cương, hình thức góp họ diễn ra ở nhiều nơi, nhất là tại các chợ dân sinh. Với số lượng người chơi lớn, số tiền góp trong thời gian dài, trung bình từ 12 đến 15 tháng/bát họ, một chủ họ có thể cầm số tiền khá lớn, lên tới hàng tỷ đồng.
Bỏ ngoài cảnh báo từ trước
Theo thông tin của UBND xã Đặng Cương, đến nay, địa phương tiếp nhận 198 đơn trình báo của người bị hại với tổng số tiền gần 30 tỷ đồng. Người mất ít là vài triệu đồng, người mất nhiều nhất là 1,7 tỷ đồng. Lãi suất mà bà Hóa trả cho người gửi tiền hay góp họ là 2% – 3%/tháng, cao hơn nhiều so với lãi suất ngân hàng. Trong đó, người chơi họ tập trung vào các tiểu thương ở chợ Đồng Quang, xã Đặng Cương và các xã khác như Quốc Tuấn, Hồng Thái, Đồng Thái, Lê Lợi, Hồng Phong và thị trấn An Dương (huyện An Dương) cùng một số người ở quận, huyện khác như An Lão, Kiến Thụy, Kiến An và cả tỉnh Hải Dương. Tuy nhiên, một số người không trình báo với địa phương, vì sợ người thân trong gia đình biết chuyện, đành ngậm ngùi tự an ủi bản thân rằng “của đi thay người”.
Phó chủ tịch UBND xã Đặng Cương Trương Văn Thiết cho biết, mặc dù số tiền lớn, nhưng giao dịch giữa người dân và chủ họ chủ yếu bằng lời nói, hoặc nếu có chỉ là những mảnh giấy viết tay sơ sài. Người tham gia chơi họ không nắm rõ được số người cùng tham gia cũng như khả năng chi trả của chủ họ, đến khi họ bỏ trốn mới tá hỏa thì quá muộn. Điển hình trong số gần 200 người trình báo với chính quyền địa phương về việc mất tiền họ, có người trình báo với giấy đóng họ chỉ ghi sơ sài là “cháu bà Lùng, xã Chiến Thắng”, không cụ thể tên tuổi, địa chỉ của người đóng, trong khi số tiền đóng họ đến 3,3 triệu đồng/tháng. Với sự ràng buộc, chứng cứ như bằng không như vậy, không khó để lý giải vì sao người chơi họ dễ dàng trắng tay khi chủ họ bỏ trốn hoặc tuyên bố vỡ họ. Điều đáng lưu ý là nhiều người chơi họ thường giấu người thân hoặc vay mượn tiền của người khác để chơi họ, đến khi chủ họ vỡ nợ, bỏ trốn, gia đình xảy ra lục đục.
Đáng lưu ý, trước đó ở xã Đặng Cương từng xảy ra vụ việc vỡ họ, tuy nhiên nhiều người vẫn không lấy đây làm bài học để rút kinh nghiệm. Đó là vào năm 2012, bà Phạm Lê Thanh- chủ họ đem theo hàng tỷ đồng của hàng chục người dân trốn khỏi địa phương. Đến giờ, cơ quan chức năng vẫn chưa tìm ra tung tích của bà Thanh, người dân đành chịu mất tiền. Chính bà Hóa cũng mất tiền trong vụ vỡ họ đó. Sau vụ bà Thanh bỏ trốn, bà Hóa thay thế làm chủ họ lớn ở xã Đặng Cương. Phó chủ tịch UBND xã Đặng Cương, Trương Văn Thiết cho biết, hiện tại, trên địa bàn xã còn một số người đứng ra làm chủ họ, thu tiền đóng của nhiều người, chính quyền không thể kiểm soát được.
Sau khi xảy ra vỡ họ ở xã Đặng Cương, hầu hết các chợ dân sinh khác trên địa bàn thành phố vẫn diễn ra hoạt động chơi họ kiểu này. Nếu các địa phương không kiểm soát chặt chẽ biến tướng của chơi họ, người dân không tỉnh táo khi tham gia, rất có thể một số làng quê khác lại xao xác vì vỡ họ.
Tăng cường tuyên truyền để người dân cảnh giác
Theo lãnh đạo xã Đặng Cương, từ nhiều năm nay, chính quyền địa phương tăng cường tuyên truyền đến người dân về hoạt động chơi họ trên cơ sở tương trợ nhau, đồng thời phải cảnh giác các biến tướng của việc chơi họ. Bảng nội quy hoạt động niêm yết công khai ở cổng chợ Đồng Quang cũng ghi rõ cấm mọi hình thức chơi họ vay lãi cao, cờ bạc…
Luật sư Lê Đức Bẩy (Đoàn Luật sư Hải Phòng) cho biết: Họ hay còn gọi là hụi, biêu, huê, phường là hình thức giao dịch về tài sản theo tập quán trên cơ sở thỏa thuận của một nhóm người tập hợp nhau lại cùng định ra số người, thời gian, số tiền hoặc tài sản khác, thể thức góp, lĩnh họ và quyền, nghĩa vụ của các thành viên. Theo Bộ luật Dân sự 2015 quy định, nghiêm cấm việc tổ chức họ dưới hình thức cho vay nặng lãi (tức vượt 150% lãi suất quy định của Ngân hàng nhà nước tại thời điểm cho vay). Trường hợp đối tượng chủ họ có dấu hiệu gian dối, lừa đảo, lạm dụng tín nhiệm… để chiếm đoạt tài sản, sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Cùng với sự phát triển của kinh tế – xã hội, nhu cầu cho vay, đi vay bằng hình thức họ ngày càng đa dạng, phức tạp. Một số nơi, việc chơi họ phát triển quy mô lớn biến tướng thành hình thức huy động vốn, cho vay lãi cao. Nhiều trường hợp chủ họ lợi dụng lòng tin của những người tham gia để chiếm đoạt tài sản, gây hậu quả nghiêm trọng. Nguyên nhân do công tác phổ biến pháp luật trong lĩnh vực này tới người dân chưa hiệu quả; quy định pháp luật còn hạn chế dẫn đến chính quyền địa phương, cơ quan chức năng chưa chủ động nắm tình hình kiểm soát việc chơi họ tại địa phương.
Hiện nay, Bộ Tư pháp đang lấy ý kiến vào dự thảo Nghị định trình Chính phủ ban hành quy định về họ, hụi, biêu, phường, thay thế các quy định trước đây. Theo đó, dự thảo đưa ra một số phương án như: Việc chơi họ phải được thể hiện bằng văn bản. Văn bản thoả thuận vềviệc góphọ phải được công chứng, chứng thực nếuchủ họ và các thành viêncó yêu cầu. Đồng thời, chủ họ gửi thông báo đến UBND cấp xã nơi chủ họ cư trú với những thông tin cơ bản về dây họ gồmchủ họ, thời gian bắt đầu và kết thúc dây họ, giá trị của kỳ mở họ, tổng số thành viên trong trường hợp dây họ có giá trị các phần họ tại một kỳ mở họ từ 100 triệu đồng trở lên.
Trước mắt, để hạn chế hệ lụy xấu từ việc vỡ họ, chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ với lực lượng công an để tiếp tục nắm bắt tình hình xã hội tại địa phương, kịp thời cảnh báo người dân khi có dấu hiệu bất thường của việc tham gia chơi họ. Trường hợp chủ họ Nguyễn Thị Hóa bỏ trốn có dấu hiệu phạm tội. Vì vậy, Viện kiểm sát, cơ quan Công an cần sớm ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can và truy bắt đối tượng để điều tra, xử lý theo quy định pháp luật, khắc phục hậu quả nặng nề từ việc “vỡ” họ, lập lại trật tự xã hội địa phương.
Minh Quang – Báo Hải Phòng 24/09/2018
