Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 bùng phát mạnh mẽ, cùng với phác đồ điều trị theo hướng dẫn của ngành y tế, một trong những giải pháp điều trị và phòng ngừa đang được người dân lựa chọn là phương pháp xông lá truyền thống. Điều này đã khiến cho nhóm hàng lá chứa tinh dầu theo kinh nghiệm dân gian trở thành mặt hàng bán chạy bậc nhất trong thời gian gần đây.
Xông lá là bài thuốc quen thuộc, vốn là bài thuốc dân gian phổ biến được dùng phòng ngừa và điều trị những bệnh cảm nói chung, nhất là thời điểm khoa học ở Việt Nam chưa phát triển, việc gọi tên những thủ phạm gây bệnh chưa thực sự rõ ràng, đặc biệt là những bệnh cảm, cúm.
Kể từ khi dịch bệnh Covid-19 xuất hiện, trong điều kiện chưa có thuốc đặc trị hoặc thuốc chưa phát huy đươc tác dụng cụ thể, với nhận thức Covid-19 cũng là một dạng cúm, bài thuốc dân gian xông lá được tái sử dụng, bắt đầu từ đợt bùng phát dịch bệnh ở khu vực phía Nam và giờ đây đã phổ biến ra cả nước, trong đó có Hải Phòng.
Thời gian gần đây, các loại lá xông bán lẻ hoặc kết tụ thành từng bó được bán rất nhiều ở các khu chợ truyền thống Hải Phòng. Bà Đào Thị Thanh, một tiểu thương bán hàng ở chợ đầu mối cầu Rào cho biết, trung bình mỗi ngày bà bán được khoảng hai tạ lá xông, bao gồm cả bán buôn lẫn bán lẻ, với giá bán dao động từ 8 nghìn đến 12 nghìn đồng mỗi bó, mặt hàng này thực sự đã trở thành phân khúc hàng hóa với doanh thu đáng nể.
Cũng theo bà Thanh, rất có thể không phải khách hàng nào có nhu cầu sử dụng lá xông cũng bị nhiễm Covid-19, nhưng việc xông lá vừa có tác dụng điều trị vừa để phòng ngừa nên người dân đổ xô nhau mua dùng.
Theo ông Nguyễn Văn Hòa, người hành nghề thuốc đông y ở quận Ngô Quyền, thì xông lá là một bài thuốc dân gian có nhiều tác dụng, giúp đả thông kinh lạc, tốt cho cả thông huyết và hệ hô hấp, hệ thần kinh, nên đối với bệnh Covid-19 dù chưa có đánh giá rõ ràng, nhưng cũng đem lại những hiệu quả thiết thực.
Ông Hòa nói: “Xông lá chứa tinh dầu làm giãn mạch ngoại biên, lượng máu được tăng cường, tuyến mồ hôi được kích thích, chất độc được đào thải, giúp người bệnh có cảm giác rất dễ chịu. Đồng thời xông lá làm loãng chất tiết dịch, làm mềm vảy mũi, cung cấp độ ẩm cho niêm mạc mũi bị khô, giúp dẫn lưu các chất dịch ứ đọng vùng mũi được tốt hơn, giảm nhanh các triệu chứng nghẹt mũi, giảm sung huyết niêm mạc mũi, giúp người ta có cảm giác thoải mái…”.
Còn theo kết quả nghiên cứu khoa học, những loại lá bài thuốc dân gian này lựa chọn hầu hết có chứa tinh dầu, cụ thể là kinh giới, tía tô, bạc hà, hương nhu, cúc tần, sả, bưởi… Tinh dầu nhìn chung đều mang các hợp chất kháng khuẩn, khi đi vào cơ thể giúp diệt mầm bệnh.
Các hợp chất này tùy thuộc vào loại dầu cụ thể, nhưng có hai hợp chất đáng kể là Aldehyde và Phenol. Aldehyde là một chất khử trùng phổ rộng với khả năng khử trùng và tiêu diệt nấm, virus, vi khuẩn. Trong khi đó Phenol là hợp chất hoạt động như chất chống oxy hóa, cũng đã được chứng minh là có đặc tính kháng khuẩn.
Cũng theo ông Hòa, bài thuốc xông lá vốn dĩ rất dễ kiếm nguyên liệu, chính là những thứ lá trước kia được trồng hoặc mọc hoang nhiều ở vùng quê Hải Phòng. Đơn giản như lá tre, lá sả, lá bưởi, ngải cứu, hương nhu, bạc hà, tía tô… mỗi thứ một nắm to, đem rửa sạch cho vào nồi, đổ xâm xấp nước, đun lửa vừa phải cho đến khi sôi khoảng 15 phút.
Tiếp đó người cần xông chọn nơi kín đáo không có gió thổi, cởi quần áo, trùm chăn kín đầu, từ từ mở nồi nước lá để cơ thể thích nghi, không nên để quá đột ngột cơ thể dễ bị sốc, xông khi nào mồ hôi ướt đầm chảy ròng ròng mới thôi. Sau đó mở chăn chút một cho cơ thể thích nghi, rồi lấy nước xông đã bớt nóng lau người thay cho tắm, theo liệu trình mỗi ngày một lần.
Từ khi dịch bệnh Covid-19 xuất hiện, bên cạnh bài xông toàn thân trên, người ta còn phổ biến bài xông chỉ dành riêng cho hiện tượng khó thở, bằng cánh đun sôi hỗn hợp gồm cây sả, hành, tỏi, gừng… để hít hơi nóng vào mũi. Ông Nguyễn Anh Tuấn, một người dân ở quận Lê Chân bộc bạch, khi cả nhà ông bị mắc Covid-19, việc đầu tiên là ông nhờ mua tích trữ những loại củ, lá nêu trên, người khỏe triệu chứng nhẹ thì xông mũi, người triệu chứng nặng hơn thì xông toàn thân, đến nay cả nhà đã khỏi bệnh, dù chưa khẳng định xông có phải là liệu pháp điều trị chính hay không, nhưng đó chính là giải pháp tâm lý rất quan trọng.
Có lẽ chình vì vậy mà thời gian gần đây các loại lá xông thực sự trở thành một phân khúc hàng hóa bán chạy bậc nhất trên thị trường. Tại các quầy hàng vốn dĩ chuyên về rau, củ, quả thuộc nhóm thực phẩm, giờ đây gần như quầy hàng nào cũng có thêm mặt hàng lá xông.
Về mặt hàng này, bà Đào Thị Thanh cho biết thêm, mấy ngày qua nguồn hàng tại Hải Phòng đã được thu gom hết, hiện các tiểu thương phải khai thác từ các tỉnh bạn, nhất là Hải Dương và Hưng Yên, vì những loại lá được quan tâm nhất như hương nhu hay bạc hà vốn dĩ Hải Phòng không phải vùng trồng. “Trong mỗi mớ lá xông, các loại lá khác có thể thiếu nhưng lá hương nhu, lá sả, lá bòng bưởi buộc phải có, người ta còn cho thêm cây mùi già hoặc lá hành tây để tạo mùi dễ chịu và tăng hiệu quả…”, bà Thanh nói.
Như đã nói, dù chưa có những đánh giá cụ thể liên quan đến dịch bệnh Covid-19, nhưng xông lá đang là một trong những lựa chọn phổ biến đối với người dân hiện nay. Tuy nhiên, theo những người có kinh nghiệm, thì việc xông lá đối với những người già, trẻ nhỏ không có nhận thức phản ứng đầy đủ, cần phải hạn chế hoặc giám sát, tránh những hệ lụy đáng tiếc.
Và trong bài viết này, chủ ý của tác giả không phải để khuyến khích hay không việc xông lá, mà điều muốn phản ánh là việc lá xông đang trở thành mặt hàng “hót” trên thị trường, có lẽ chỉ diễn ra ở thời dịch Covid-19.
Lê Minh Thắng
