Mới đây, ngày 4-4, tại xã Tân Thái, huyện Ðại Từ, Hội Nhà báo Việt Nam phối hợp với tỉnh Thái Nguyên tổ chức lễ kỉ niệm 70 năm và đón nhận Bằng di tích Quốc gia đối với địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Ðây là ngôi trường dạy làm báo đầu tiên của cách mạng Việt Nam do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập (ngày 4-4-1949) và đặt tên.
Chúng tôi may mắn được gặp cụ Lý Thị Trung (SN 1930, nguyên Tổng Biên tập Báo Phụ nữ Thủ đô) – 1 trong 3 nữ học viên hiếm hoi của ngôi trường.
Trải qua 70 năm từ ngày thành lập, đến nay, chỉ ước chừng có 5 học viên của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng ngày ấy còn sống (có tài liệu cho rằng chỉ 4 học viên còn sống). Cụ Lý Thị Trung là 1 trong những người may mắn như vậy. Trong lễ kỉ niệm ngày hôm đó, có lẽ do tuổi tác, sức khỏe và đường sá xa xôi, chỉ duy nhất cụ Trung có thể góp mặt dự.
Sự xuất hiện của cụ đã thu hút đông đảo sự chú ý của các đại biểu và những người làm báo thế hệ hôm nay. Tôi, một nhà báo trẻ, sau khi trở về Hà Nội đã được diện kiến cụ tại nhà riêng và câu chuyện về nghề báo đã được cụ kể với nhiều xúc động.
Hôm tôi đến, vừa bước vào phòng, thấy cụ đang ngồi viết ở bàn làm việc. Cụ chia sẻ rằng, cụ đang viết dở truyện ngắn về nữ sĩ Anh Thơ mang tên: “Tiếng chim tu hú”. Trước, ở ngay gần nhà cụ có một cửa hàng đánh chữ máy tính, nhưng nay họ chuyển đi chỗ khác rồi nên cụ chưa biết nhờ ai đánh máy lại truyện này để mai mốt gửi đi đăng báo. Cụ Trung rạng rỡ cười, mời tôi ngồi ghế và bắt đầu những câu chuyện của cụ về lớp viết báo Huỳnh Thúc Kháng năm xưa mà cụ may mắn được là 1 trong 43 học viên.
Năm 18 tuổi, cô gái Lý Thị Trung tham gia công tác tại Ban Tuyên huấn, Hội Phụ nữ cứu quốc tỉnh Hưng Yên (ngày nay). Sau đó, đồng chí Hoàng Ngân, Bí thư Hội Phụ nữ cứu quốc Liên khu 3 (gồm nhiều tỉnh hiện nay như Hưng Yên, Thái Bình, Nam Ðịnh, Hải Dương, Hải Phòng…) có yêu cầu thành lập Ðoàn Tuyên truyền tỉnh Hải Hưng (Hải Dương và Hưng Yên ngày nay) gồm 12 người, trong đó có cô gái trẻ Lý Thị Trung.
Cụ Trung nhớ lại, hồi đó, Ðoàn Tuyên truyền tổ chức đi từng huyện trong tỉnh, một huyện sẽ dừng lại khoảng 2 tháng để đi đến từng xã làm công tác tuyên truyền nhân dân ủng hộ kháng chiến dưới nhiều hình thức như nói chuyện, diễn kịch, vẽ tranh… Sau đó, cứ 1 tháng 1 lần, Ðoàn Tuyên truyền sẽ tổng hợp lại công việc trong tháng đã làm bằng cách cho ra 1 tờ báo 24 trang (viết bằng tập vở của học sinh) rồi chuyển lên đồng chí Hoàng Ngân để báo cáo tình hình.
Cụ Lý Thị Trung đọc lại bài thơ cụ viết về Ðại tướng Võ Nguyên Giáp năm 2011 được in trong quyển sách “Anh Văn qua những trang văn”.
Cụ Trung chia sẻ, trước khi chuyển lên làm Bí thư Trung ương Hội Phụ nữ cứu quốc Việt Nam, đồng chí Hoàng Ngân có mời Ðoàn Tuyên truyền 12 người sang trụ sở của Hội Phụ nữ cứu quốc Liên khu 3 (ngày ấy đặt tại tỉnh Thái Bình) để gặp mặt. Khi gặp, đồng chí Hoàng Ngân có vui vẻ hỏi từng người là làm việc gì trong nội dung các số báo.
Ðến lượt, đồng chí Hoàng Ngân hỏi, ai là Lý Trung (bút danh của Lý Thị Trung) viết truyện ngắn “Chú tiểu Bình”, “Tôi sợ ma”? Lúc ấy cụ Trung vui lắm vì truyện ngắn của mình được đồng chí Bí thư biết đến. Theo lời cụ Trung, lúc ấy, đồng chí Hoàng Ngân có động viên, truyện ngắn “Chú tiểu Bình” đọc rất xúc động, Trung cố gắng học và viết nhiều hơn…
Ðó là lần đầu tiên và duy nhất cô gái Lý Thị Trung được gặp đồng chí Hoàng Ngân ở ngoài đời thực. Tuy nhiên, chỉ sau đó 1 năm, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ thị Tổng bộ Việt Minh mở Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, trực tiếp đồng chí Hoàng Ngân đã thống nhất với đồng chí Xuân Thủy (khi ấy là Phó Giám đốc Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng) đồng ý cho cô gái Lý Thị Trung tham gia lớp dạy làm báo đầu tiên với mục đích sau này Lý Thị Trung sẽ chuyển về làm tại báo Phụ nữ Việt Nam do đồng chí Hoàng Ngân sáng lập.
Lá thư đồng chí Hoàng Ngân gửi từ Trung ương về cho đích danh cô gái Lý Thị Trung ngày ấy là một sự kiện hi hữu (hiện lá thư này đã được cụ Lý Thị Trung hiến tặng và đang được trưng bày tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam). Ða số trong hơn 40 học viên của lớp viết báo ngày ấy đều là những phóng viên giỏi, kinh nghiệm của nhiều tờ báo hàng đầu cả nước được tuyển chọn và gửi đi học, duy có Lý Thị Trung và một số ít người còn lại chưa phải là phóng viên chuyên nghiệp. Cô gái trẻ Lý Thị Trung tham gia học Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng với một tâm thế và xuất thân như vậy.
Trong ký ức của cụ Lý Thị Trung, ngôi trường ngày ấy thật đặc biệt. Trường được làm bằng tre, nứa đặt tại thôn Bờ Rạ, gần dòng sông Công, thuộc xã Tân Thái, huyện Ðại Từ (ngày nay, thôn Bờ Rạ đã chìm sâu dưới lòng hồ Núi Cốc). Tuy số lượng học viên không đông, gồm 43 người, là cán bộ chính trị, quân sự, báo chí của cả nước gửi về nhưng có khoảng 30 giảng viên (có tài liệu cho rằng 29 giảng viên hoặc hơn 30 giảng viên) tham gia giảng dạy, là những đồng chí lãnh đạo giàu kinh nghiệm chính trị và phong phú lý luận, thực tiễn, là những nhà hoạt động văn hóa văn nghệ có tên tuổi như: Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Lê Quang Ðạo, Tố Hữu, Nguyễn Thành Lê, Quang Ðạm, Nguyễn Ðình Thi, Nguyễn Huy Tưởng, Xuân Diệu, Nam Cao, Thế Lữ, Nguyễn Tuân…
Các học viên Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng chụp ảnh lưu niệm cùng Ban Giám đốc và các giảng viên. (ảnh: Tư liệu chụp năm 1949).
Ba tháng học đã giúp các học viên lĩnh hội một chương trình đồ sộ gồm cả lý thuyết, chuyên môn và thực hành. Lý thuyết có các bài như: Báo chí là gì? Ðiều kiện người viết báo. Chuyên môn có các bài dạy viết phóng sự, điều tra, phỏng vấn, xã luận, tiểu thuyết, thơ ca, tùy bút, nhạc, kịch, châm biếm, cách loan tin, viết tin, cấu tạo một tờ báo, tổ chức tòa soạn, phát hành, in báo. Các giảng viên đến lớp triển khai bài giảng theo từng chuyên đề: xã luận (thầy Trường Chinh), viết tin chiến sự trên báo chí như thế nào (thầy Võ Nguyên Giáp), lên trang (thầy Trần Ðình Thọ)…
Trong trí nhớ ở tuổi 90, cụ Lý Thị Trung cho biết, ngoài những giờ học trên lớp, các học viên còn đốt lửa quây quần vào buổi tối để nghe các buổi nói chuyện ngoại khóa của các thầy. Trong phần thực hành, lớp học được đi xuống các vùng sản xuất chè để tìm hiểu cách làm chè thủ công rất vất vả của người dân địa phương. Sau đó, các tác phẩm được nộp về, chọn lọc và đăng trên tờ báo của lớp mang tên “Bút mới”.
Do hoàn cảnh kháng chiến, Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng chỉ tổ chức được duy nhất một khóa học ngắn hạn trong 3 tháng. Khi ra trường, cụ Trung về công tác tại tờ báo “Chiến sĩ”, thuộc Phòng Chính trị, Bộ Tư lệnh Liên khu 4. Ðến khi kháng chiến thành công, năm 1957, cụ Trung chuyển về làm tờ báo “Thủ đô” (nay là báo Hà Nội Mới). Ðến năm 1986, cụ Trung sáng lập và làm Tổng biên tập Báo Phụ nữ Thủ đô đến năm 1991 thì nghỉ hưu.
“Năm 1994, tỉnh Thái Nguyên có mời các học viên của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng năm xưa lên gặp gỡ, giao lưu, tham quan trong 3 ngày. Năm đó, lớp học của chúng tôi vẫn còn hơn 10 học viên về tham dự. Chúng tôi tay bắt, mặt mừng, ôm nhau khóc, bao nhiêu ký ức ùa về. Mới đó thôi, từ 43 học viên, đến nay, chỉ có tôi và mấy người bạn còn sống.
Rồi ai cũng sẽ phải trở về với cát bụi nhưng tôi hi vọng rằng, cái tên Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng vinh quang được Bác Hồ sáng lập và đặt tên sẽ còn mãi với thời gian, nhất là đối với các thế hệ làm báo hôm nay và mai sau” – cụ Trung xúc động lau nước mắt.
Cụ Lý Thị Trung chia sẻ rằng, hồi ấy cụ còn trẻ, còn ngây thơ nên không biết “sợ” là gì. Cứ mỗi một thầy giáo đến dạy, cô gái trẻ Lý Thị Trung đều ghi một mẩu nhật ký, sau đó mang cuốn sổ lên để xin chữ ký các thầy, trong đó có cả thầy Trường Chinh, thầy Võ Nguyên Giáp…
“Các thầy rất vui và gần gũi với học trò nên khi tiếp xúc, đám học viên chúng tôi cũng không thấy khoảng cách hay cảm giác sợ sệt gì nhiều” – cụ Trung nhớ lại.
