Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng độc quyền trái quy định, khiến gia đình học sinh phải mua sách với giá cao.
Ngoài Bộ GD-ĐT, Thanh tra Chính phủ (TTCP) “điểm mặt” hàng loạt thiếu sót tại Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB), xung quanh vấn đề in ấn và xuất bản sách giáo khoa (SGK).
Một số hành vi có dấu hiệu trái pháp luật, khiến gia đình học sinh chịu thiệt thòi khi phải mua SGK với giá cao bất hợp lý.
Lạm dụng vị trí độc quyền
Theo kết quả thanh tra, giai đoạn 2014-2018, trong quá trình xây dựng giá gói thầu in SGK, NXB hạch toán sai sót dẫn đến gia đình học sinh phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký giá từ năm 2011, cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá, với số tiền hơn 85 tỉ đồng.
Việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh SGK còn một số vi phạm, dẫn đến giá SGK đã được NXB đăng ký từ năm 2011 cao bất hợp lý. NXB cũng chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh, tỷ lệ chiết khấu của SGK cao, chưa thực hiện tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá thành SGK…
TTCP đánh giá NXB có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng độc quyền bị cấm theo quy định của luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực giá, quy định về đăng ký giá SGK.
Điển hình cho nhận định của cơ quan thanh tra là các vi phạm liên quan đến bộ SGK biên soạn theo Nghị quyết 40/2000 của Quốc hội.
Khi biên tập và thiết kế SGK, NXB chưa tham mưu cho Bộ GD-ĐT điều chỉnh thiết kế, biên tập SGK để hạn chế việc học sinh viết vào SGK. TTCP xác định, từ năm 2014 đến hết tháng 8.2019, 73/193 cuốn SGK học sinh có thể viết vào SGK đã được in, phát hành và bán, với tổng số hơn 303 triệu bản. Nếu tính 65% SGK có các trang sách học sinh có thể viết vào không dùng lại được, giá trị lãng phí tạm tính cho gia đình học sinh và xã hội lên tới gần 2.400 tỉ đồng.
Việc phát hành SGK qua các kênh phát hành đến tay người tiêu dùng qua nhiều bước trung gian nên chưa tiết kiệm được chi phí. Tỷ lệ chiết khấu của SGK là 25%, còn cao và chưa hợp lý so với một số mặt hàng độc quyền, thiết yếu khác phải kê khai giá.
Giai đoạn 2014-2019, NXB lựa chọn Công ty CP giấy Phùng Vĩnh Hưng cung cấp 83,1% số lượng giấy, tương ứng gần 1.900 tỉ đồng. TTCP kiểm tra xác suất 1/3 lượng giấy đã cung cấp, phát hiện giá công ty bán cho NXB cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá nhập khẩu, tương ứng chênh lệch khoảng 210 tỉ đồng.
Đáng chú ý, dù chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ GD-ĐT nhưng NXB đã tăng giá SGK 16,9% từ năm học 2019-2020…
Phải nộp lại số tiền phụ huynh đã mua SGK với giá cao
Từ những tồn tại đã chỉ ra, TTCP kiến nghị Bộ Tài chính chủ trì phối hợp với Bộ GD-ĐT tổ chức thanh tra, kiểm tra các yếu tố hình thành giá SGK từ năm 2011 của NXB (giá giấy in, tỷ lệ chiết khấu, phân bổ chi phí chung, cơ cấu chi phí và giá thành…), nếu có dấu hiệu vi phạm pháp luật thì chuyển cơ quan điều tra để xử lý.
Sau khi Bộ Tài chính ban hành kết luận, NXB phải nộp ngân sách nhà nước toàn bộ số tiền gia đình học sinh đã mua SGK cao hơn giá SGK mà NXB phải đăng ký đúng giá từ năm 2011 đến nay.
Đặc biệt, ngay trong phạm vi thanh tra lần này, TTCP kiến nghị chuyển Bộ Công an xem xét 2 nội dung. Thứ nhất là dấu hiệu lợi ích nhóm giữa Bộ GD-ĐT và NXB trong việc in ấn, phát hành sách bài tập. Thứ hai là việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK của NXB có nhiều điểm bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.
TTCP cũng kiến nghị NXB biên soạn SGK mới theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 hạn chế tối đa dạng bài tập điền, viết; có giải pháp rõ ràng, tránh việc học sinh có thể viết vào sách.
NXB cần xây dựng lộ trình (trong ngắn hạn) không thực hiện in SGK theo hình thức giao in gia công, chuyển sang hình thức đấu thầu rộng rãi (bao gồm cả giấy in SGK), tiết kiệm chi phí sản xuất SGK, chống độc quyền, thao túng giá đối với SGK.
Cùng đó là nghiên cứu, làm việc với các đối tác để thống nhất giảm tỷ lệ chiết khấu, ban hành văn bản về tỷ lệ, điều kiện hưởng chiết khấu hàng năm để áp dụng giảm trừ giá bán khi ký kết hợp đồng mua bán SGK nhằm tiết kiệm chi phí, giảm giá thành SGK.
NXB cũng cần thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh, thực hiện tiết kiệm chi phí, tái cấu trúc và nâng cao công tác quản trị doanh nghiệp… xác định lại và điều chỉnh giảm tỷ lệ tăng giá SGK cũ, giá SGK lớp 1 (mới) theo hướng tính đúng, tính đủ chi phí hợp lý.
Phúc Bình
