Có dự án vay vốn ưu dãi với thời gian thực hiện 2012-2018 nhưng đến nay mới thực hiện được 1%; hay ở dự án khác, 4 năm mới thực hiện được 3%, mức đầu tư chưa sử dụng lên tới hơn 65 triệu USD.
Một loạt vấn đề với các dự án sử dung vốn ODA được Kiểm toán Nhà nước chỉ ra như sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao, giải ngân chậm, tỷ lệ thấp trong khi hiệp định hết hiệu lực….
Đó là những nội dung vừa được Kiểm toán Nhà nước nêu trong báo cáo kiểm toán chuyên đề các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi.
Nhiều ràng buộc bất lợi
Theo Kiểm toán Nhà nước, hầu hết các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi đều được các Nhà tài trợ đánh giá hiệu quả sau khi hoàn thành dự án. Tuy nhiên, cơ quan chức năng cho rằng các dự án cho thấy hiệu quả sử dụng chưa tương xứng, chất lượng công trình chưa cao, công nghệ chưa thực sự tiên tiến, chưa tương xứng với nguồn lực đầu tư,…
Cụ thể, theo Kiểm toán Nhà nước, việc đàm phán, ký kết hiệp định vay vốn gặp những ràng buộc bất lợi dẫn đến phải chỉ định thầu cho nhà thầu nước ngoài. Ví dụ, dự án Cát Linh – Hà Đông phải chỉ định thầu cho nhà thầu Trung Quốc 13.751 tỷ đồng, chiếm 77% tổng mức đầu tư.
Các dự án theo đánh giá đã sử dụng hàng hoá, dịch vụ có nguồn gốc từ bên cho vay, sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao.
Đơn cử dự án xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 Thành phố Hồ Chí Minh, tuyến Bến Thành – Suối Tiên sử dụng hàng hoá, dịch vụ có nguồn gốc từ Nhật Bản từ 30% trở lên, nhà thầu chính phải là nhà thầu Nhật Bản.
Riêng về chi phí tư vấn, theo Kiểm toán Nhà nước, dự án đầu tư tuyến đường nối đường cao tốc Hà Nội – Hải Phòng và đường cao tốc Cầu Giẽ – Ninh Bình đã sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí gấp 8,5 lần tư vấn trong nước. Dự án đầu tư xây dựng cầu Vĩnh Thịnh trên Quốc lộ 2C gấp 7,8 lần tư vấn trong nước. Tương tự, chi phí cho dự án Cải thiện môi trường nước Thành phố Hồ Chí Minh, lưu vực Kênh Tàu Hũ – Bến Nghé – Đôi – Tẻ, giai đoạn 2 cao gấp 10 lần,…
Cũng theo cơ quan kiểm toán, việc phê duyệt văn kiện còn hạn chế, có tình trạng phải hủy bỏ hoặc giá trị thực hiện thấp.
Phía Kiểm toán Nhà nước chỉ ra trường hợp dự án hỗ trợ đối tác công tư, thời gian thực hiện 2012-2018 nhưng đến nay mới thực hiện được 1%. Hay, dự án Quỹ chuẩn bị và thực hiện dự án (PPSSF) thời gian thực hiện 2013-2019 nhưng qua 4 năm mới thực hiện được 3% (tổng mức đầu tư chưa sử dụng 66,5 triệu USD). Ngoài ra, dự án “Hiện đại hóa quản lý thuế” không thực hiện được, phải hủy bỏ,…
Ảnh minh họa. (Nguồn: Vietnam+)Điều chỉnh dự án chưa báo cáo
Báo cáo của Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra vấn đề tại các dự án sử dụng vốn ODA là kiểm soát tỷ giá chưa tốt làm tăng số nhận nợ, cụ thể là dự án Cải thiện môi trường nước Thành phố Hồ Chí Minh, lưu vực Kênh Tàu Hũ – Bến Nghé – Đôi – Tẻ, giai đoạn 2.
Tại dự án này, trong cùng một ngày, tỷ giá mua yên Nhật (theo công bố của Vietcombank) thông báo cho JICA thấp hơn tỷ giá mua yên Nhật chuyển khoản trên thị trường tự do của Vietcombank (niêm yết công khai trên website của Vietcombank). Điều này làm tăng số tiền nhận nợ khoảng 55,18 tỷ đồng.
Vấn đề trên cũng được Kiểm toán Nhà nước nhắc tới với chuyên đề ODA giai đoạn 2015-2017 tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Dự án xây dựng đường cao tốc Bến Lức – Long Thành,…
Ngoài ra, Kiểm toán Nhà nước cho rằng, chưa có quy định cụ thể về mức lương, nhu cầu, mức độ cần thiết trong việc thuê chuyên gia tư vấn quốc tế, trong khi chi phí này rất lớn. Ví dụ, chuyên gia tư vấn thiết kế nhận trung bình 20.000-25.000USD/tháng trong khi chuyên gia trong nước trung bình 2.000USD/tháng. Tại dự án đường sắt đô thị Cát Linh – Hà Đông, tư vấn giám sát do bên tài trợ vốn chỉ định mà phía Việt Nam không thể thay thế.
Cũng theo đánh giá, nhiều dự án điều chỉnh quy mô, giá trị điều chỉnh lớn so với phê duyệt lần đầu. Đơn cử như dự án nâng cao an toàn cầu đường sắt trên tuyến Hà Nội – Thành phố Hồ Chí Minh đã điều chỉnh 3 lần, tăng 6.812 tỷ đồng (tương đương 275,61%) so với tổng mức đầu tư ban đầu. Dự án Xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 Thành phố Hồ Chí Minh, tuyến Bến Thành – Suối Tiên điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư hơn 29.937 tỷ đồng (tương đương 172,2%).
Đáng chú ý là tình trạng điều chỉnh dự án có các tiêu chí quan trọng quốc gia khi chưa báo cáo Thủ tướng Chính phủ để xem xét và chỉ đạo xin chủ trương của Quốc hội.
Ví dụ, tại dự án đường sắt đô thị Cát Linh – Hà Đông, Bộ Giao thông Vận tải lập, thẩm định, phê duyệt điều chỉnh dự án, điều chỉnh tổng mức đầu tư từ 8.770 tỷ đồng lên 18.001 tỷ đồng (tăng 9.231 tỷ đồng, tương đương 205,27%) khi chưa báo cáo Thủ tướng Chính phủ để xem xét và chỉ đạo xin chủ trương của Quốc hội.
Phía Kiểm toán Nhà nước cho biết, sau khi kiểm toán 9 chương trình, 23 dự án, cơ quan này đã kiến nghị xử lý tài chính 21.725 tỷ đồng./.
