Giám định cháy nổ: Tìm sự thật trong những tro tàn (Kỳ 1)

Trung tá Phạm Văn Bình, Đội trưởng Đội giám định Phòng Kỹ thuật hình sự (KTHS) CATP cho biết, đơn vị hiện được phân cấp 10/11 lĩnh vực giám định KTHS; lĩnh vực nào cũng phức tạp và có độ khó riêng, nhưng độ khó và có tính chất đặc biệt nguy hiểm thì phải kể đến giám định cháy nổ.

Kỳ 1: Nghề nguy hiểm

Quả thực, đây là lĩnh vực giám định rất khó bởi quá trình cháy lửa đã phá hủy những dấu vết hình thành ban đầu tại hiện trường. Cùng với đó, công tác chữa cháy với nước, với máy cắt, máy ủi… đào bới cứu hộ cứu nạn đã làm xáo trộn toàn bộ hiện trường. Rồi thì tình trạng hiện trường sau cháy nhiều vụ vô cùng nguy hiểm với tường gạch nứt vỡ, mái tôn, từng tảng bê-tông đổ sập. Rồi thì hóa chất độc hại, khí độc được hình thành trong quá trình cháy… Tìm ra nguyên nhân cháy, khẳng định vùng cháy đầu tiên là do rủi ro hay do tác động của con người giữa một đống hoang tàn đúng là ai nhìn vào cũng thấy “khó nhằn”.

Là một trong những trung tâm phát triển của Vùng kinh tế trọng điểm Bắc bộ và của cả nước, những năm gần đây, Hải Phòng phát triển nhanh với nhiều đột phá. Quy mô được mở rộng với nhiều khu đô thị, các khu cụm công nghiệp sản xuất kinh doanh tập trung, khu chung cư, nhà cao tầng là văn phòng, trung tâm thương mại, khách sạn. Hệ thống cảng biển được mở rộng cho phép tàu biển quốc tế trọng tải lớn ra vào, sản lượng hàng hóa thông qua cảng hàng trăm triệu tấn mỗi năm. Tình hình cháy nổ vì thế cũng diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều nguy cơ.

Theo thống kê, năm 2021, Phòng KTHS giám định 84 vụ việc liên quan đến cháy nổ, vũ khí, vật liệu nổ và pháo; năm 2022 là 93 vụ; năm 2023, chỉ tính riêng giám định cháy nổ đã là 69 vụ và 51 vụ pháo; 2 tháng đầu năm 2024 là 20 vụ cháy nổ và 42 vụ pháo. Nhiều vụ cháy nhà xưởng, cháy tàu, các khu chung cư cao tầng, hàng quán, cháy nhà dân kết hợp sản xuất kinh doanh… đều để lại những hiện trường hơn cả ma trận đặt ra nhiều thách thức lớn cho công tác giám định.

Sự căng thẳng còn gia tăng thêm khi nhiều vụ cháy nổ xảy ra vào giữa đêm, khiến việc điều tra trở nên gấp gáp và khẩn trương hơn. Trải qua môi trường công tác nhiều thử thách, được rèn luyện từ thực tiễn đã hun đúc người cán bộ giám định quả cảm bản lĩnh, biết cách vượt qua thách thức nguy hiểm và bằng sự nhiệt huyết tận tâm với nghề, các anh đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.

Trung tá Phạm Văn Bình và các cộng sự vẫn còn nhớ mãi vụ cháy ngày 12/6/2020 tại Công ty giầy Mai Hương, ở thôn Thanh Khê, xã Thanh Lương, huyện Vĩnh Bảo, có diện tích khoảng 300m². Đây là một cơ sở sản xuất rất lớn, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động tại địa phương. Những gì còn lại sau khi đám cháy được dập tắt là những xà kèo sắt, gạch, vôi, vữa và các sản phẩm cháy của giầy da, cao su, cùng với khói và mùi tro tàn rất độc hại. Địa hình khám nghiệm của vụ cháy trên khá phức tạp, nhiều vị trí tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn cao. Lực lượng chữa cháy lúc này vẫn luôn túc trực để phòng đám cháy bùng phát trở lại. Hôm ấy tại Vĩnh Bảo mưa rào nặng hạt, ảnh hưởng rất lớn đến công tác giám định.

Sau khi nắm sơ bộ các thông tin ban đầu, từ những dấu vết đặc trưng, các giám định viên đã xác định được vùng cháy đầu tiên nằm trong diện 40m². Nhờ sự hỗ trợ của 2 máy công trình làm nhiệm vụ xúc, gạt giải phóng mặt bằng vùng cháy trên, công đoạn khám nghiệm mới được tiến hành. Thời tiết hết mưa chuyển sang nắng gắt. Trong bầu không khí hết sức khó chịu đó, tổ công tác vẫn nỗ lực không ngừng làm việc tỉ mỉ, thận trọng suốt 6 tiếng đồng hồ, cuối cùng cũng chỉ ra được những vị trí nghi vấn, thu mẫu để phục vụ công tác giám định. Kết quả quá trình làm việc khẩn trương đó đã giúp Cơ quan điều tra có căn cứ để xử lý vụ việc, ổn định tình hình dư luận khu dân cư cũng như giúp công ty khắc phục hậu quả, sớm ổn định sản xuất.

Rồi như vụ cháy vũ trường “New MDM club” trên đường Lê Hồng Phong, phường Đông Khê, quận Ngô Quyền vào 18h21’ ngày 13/7/2022. Ngọn lửa hung tàn hoành hành nhiều giờ liền, đến 3h50’ đám cháy mới được dập tắt, để lại một hiện trường nhiều xáo trộn, tiềm ẩn nhiều nguy hiểm có thể xảy ra khi tiến hành khám nghiệm. Các giám định viên phải đánh giá được tình trạng an toàn của hiện trường, dấu vết có ở hiện trường, tổng hợp và đánh giá lời khai của nhân chứng; sử dụng các phương tiện thang, giàn giáo, huy động cả cẩu nâng để tiếp cận hiện trường một cách an toàn, từ đó mới có thể thu lượm mẫu, phân tích, đánh giá và đưa ra kết luận chính xác: Cháy do chập điện xuất phát trên tường phía Tây là tổ hợp có nhiều đường dây điện và ống đồng dẫn khí gas được bọc mút xốp bảo ôn của 6 chiếc điều hòa; phía dưới điểm xuất phát cháy có giấy phế liệu và một số thiết bị điện.

Trong nhiều vụ việc, để xác định nguyên nhân của các vụ cháy nổ, ngoài sự chuyên nghiệp và tận tụy của các giám định viên KTHS còn đòi hỏi ở họ sự hiểu biết sâu sắc về các loại hóa chất và vật liệu, cùng với khả năng phân tích kỹ thuật nhằm tìm ra các yếu tố gây nên sự cố.

Đơn cử vụ nổ hầm tàu làm 2 công nhân tử vong trong quá trình sửa chữa tàu Trường Nguyên 68 xảy ra lúc 10h ngày 19/4/2022, tại âu tàu của Công ty sửa chữa tàu biển Hợp Tiến Thành, địa chỉ: thôn 6, xã Hợp Thành, huyện Thủy Nguyên. Kết quả giám định xác định nguyên nhân là do các hỗn hợp khí có khả năng cháy nổ cao (các dung môi hữu cơ tạo ra do quá trình sơn tàu) tích tụ trong các khoang bên phải thành tàu, khi tiếp xúc với lửa trong quá trình cắt hàn tàu Trường Nguyên 68 bắt cháy, gây nổ.

Hay vụ cháy, nổ xảy ra tại gian bếp khu nhà thờ Tổ Bùi tộc, ở thôn Phương Chủ Tây, xã Trường Thành, huyện An Lão, làm 3 người bị bỏng nặng, sau đó anh Bùi Quang Tải đã tử vong. Nguyên nhân gây cháy nổ là do khí gas rò rỉ từ hệ thống bếp, bình gas nhãn hiệu Anpha Petrol đặt tại kệ bếp tiếp xúc với tia lửa được sinh ra từ quá trình bật, tắt công tắc điện của con người gây cháy, sinh khí, tăng áp suất đột ngột tạo ra vụ nổ. Trongg đó vị trí rò rỉ khí gas là điểm kết nối giữa ống dây cao su dẫn khí gas với đầu ống kim loại của van điều áp bị hở, khi van chặn khí của bình gas ở trạng thái mở (do quên không khóa bình gas).

Mới đây, vào khoảng 3h sáng 1/2/2024, tại quán bán cháo của gia đình anh Nguyễn Hữu Duấn, ở thôn 2, xã Cổ Am, huyện Vĩnh Bảo, xảy ra vụ cháy rất thương tâm khiến chị Phạm Thị X. và hai con bị tử vong. Nhằm xác định nguyên nhân và các chi tiết liên quan đến vụ cháy, các giám định viên đã phải đối mặt với thách thức lớn nhất khi toàn bộ khu vực bị ảnh hưởng sau vụ cháy là vô cùng nguy hiểm, tường gạch cũ bị nứt vỡ, mái tôn gian nhà đè sập một phần lớn hiện trường. Từ phát hiện các đoạn dây điện có dấu vết nóng chảy vón cục tại vị trí liên quan đến nồi nấu cháo đến việc phân tích phân lớp tàn tro than tại các khu vực khác nhau của hiện trường, có thể kết luận cháy là do chập điện.

Trong khi Trung tá Bình đang trao đổi với phóng viên thì Đại úy Phạm Hoàng Hiệp, một gương mặt ưu tú trong giám định cháy nổ của Phòng KTHS, vừa đi hiện trường vụ cháy tại một nhà dân ở số 67/38 An Đà, quận Ngô Quyền vào khoảng 05h59’ ngày 12/3/2024, về báo cáo Đội trưởng nguyên nhân cháy là do chập điện ở máy hút ẩm, may lực lượng chữa cháy cứu thoát được 3 người.

Nhân đây anh cũng cho biết, đến 95% vụ cháy hiện nay là do chập điện; cũng bởi nguồn dây điện, nguồn điện của các thiết bị điện trong gia đình, tại các nơi SXKD không bảo đảm về chất lượng, bị quá tải dẫn đến lão hóa, do chuột bọ cắn phá, nhất là vào dịp thời tiết nồm ẩm sau Tết vừa qua rất dễ gây chập cháy. Cũng là do điều kiện cơ sở vật chất của chúng ta còn kém, cộng tâm lý chủ quan và tâm lý ham ngon-bổ-rẻ nên nhiều người ưa sử dụng đồ hàng bãi, phương tiện cũ, các đồ điện dân dụng secondhand. Đó là lý do và là nguyên nhân gây ra nhiều vụ cháy trong nhà dân, nhiều phương tiện đang chạy trên đường bỗng dưng phát hỏa. Như vụ cháy 7 xe đầu kéo xảy ra tại bãi xe của Công ty TNHH Thương mại và Kho vận DEVYT-CN Hải Phòng, KCN Minh Phương, Đình Vũ, phường Đông Hải 2, quận Hải An vào 3h30’ ngày 13/12/2021…

(Còn nữa)

Xuân Ngọc