Những ràng buộc trong quá trình đàm phán, ký kết còn dẫn đến việc các dự án buộc phải sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao
Báo cáo Quốc hội tại kỳ họp thứ 7 về chuyên đề các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) cho biết hầu hết các dự án đều được nhà tài trợ đánh giá hiệu quả sau khi hoàn thành.
Tổng mức đầu tư thay đổi nhiều lần
Tuy nhiên, theo KTNN, qua kiểm toán các dự án thì hiệu quả sử dụng chưa tương xứng, chất lượng công trình chưa cao, công nghệ chưa thực sự tiên tiến… Ngoài ra, các định mức, đơn giá vật tư đặc thù quá cao, tổng mức đầu tư thay đổi nhiều lần, giải ngân chậm.
Ông Hồ Đức Phớc, Tổng KTNN, chỉ rõ việc đàm phán, ký kết hiệp định vay vốn gặp những ràng buộc bất lợi dẫn đến phải chỉ định thầu cho nhà thầu nước ngoài. Dự án đường sắt đô thị trên cao Cát Linh – Hà Đông là điển hình cho bất cập này khi phải chỉ định thầu cho nhà thầu Trung Quốc 13.751 tỉ đồng, chiếm tới 77% tổng mức đầu tư. Bên cạnh đó, các dự án cũng gặp bất lợi khi phải sử dụng hàng hóa, dịch vụ có nguồn gốc từ bên cho vay như dự án đường sắt đô thị số 1 TP HCM tuyến Bến Thành – Suối Tiên sử dụng hàng hóa, dịch vụ có nguồn gốc Nhật Bản từ 30% trở lên, thầu chính phải là nhà thầu Nhật Bản.
Những ràng buộc trong quá trình đàm phán, ký kết còn dẫn đến việc các dự án phải sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao. Cơ quan kiểm toán cho biết dự án đầu tư tuyến đường nối đường cao tốc Hà Nội – Hải Phòng và đường cao tốc Cầu Giẽ – Ninh Bình sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí gấp 8,5 lần tư vấn trong nước. Tương tự, các dự án như cầu Vĩnh Thịnh trên Quốc lộ 2C, dự án Cải thiện môi trường nước TP HCM lưu vực kênh Tàu Hủ – Bến Nghé – Đôi – Tẻ giai đoạn 2, dự án tuyến Lộ Tẻ – Rạch Sỏi đều phải sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao hơn từ 7-11 lần so với tư vấn trong nước.
KTNN cũng nêu rõ có dự án đàm phán nhiều điều khoản bất lợi trong hợp đồng cho phía Việt Nam, như đường sắt đô thị Bến Thành – Suối Tiên giảm một nửa tỉ lệ thực hiện bảo lãnh hợp đồng, còn 5%. Dự án này cho phép nhà thầu đưa ra yêu cầu về chi phí khi gia hạn thời gian thực hiện hợp đồng, chấp thuận đơn giá nếu phải gia hạn tiến độ; ấn định khoản chi phí gián tiếp là 29% cho các hạng mục phát sinh và chưa xem xét điều chỉnh các đơn giá dự thầu cao bất thường… Tại dự án này, nhà thầu nộp thuế thu nhập doanh nghiệp 70,5 tỉ đồng bằng nguồn vốn vay JICA là không tuân thủ hiệp định.
Dự án đường sắt đô thị Cát Linh – Hà Đông. Ảnh: NGÔ NHUNG
Giao thông chiếm đa số
“Căn bệnh” đội vốn tiếp tục được KTNN chỉ ra tại các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi.
Theo đó, nhiều dự án điều chỉnh quy mô, giá trị điều chỉnh lớn so với phê duyệt lần đầu, điển hình là Bộ Giao thông Vận tải có 27/42 dự án đội vốn tổng cộng 122.352 tỉ đồng và 97,27 triệu USD. Có thể kể đến một số dự án đội vốn lớn như dự án Nâng cao an toàn cầu đường sắt trên tuyến Hà Nội – TP HCM điều chỉnh tới 3 lần, tăng 6.812 tỉ đồng (tương đương 275,61%); dự án Đường sắt đô thị Bến Thành – Suối Tiên điều chỉnh tăng 29.937,6 tỉ đồng (tương đương 172,2%).
Cơ quan kiểm toán cũng phát hiện việc điều chỉnh dự án không đúng thẩm quyền. Cụ thể, Bộ Giao thông Vận tải lập, thẩm định, phê duyệt điều chỉnh dự án, điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án đường sắt đô thị Cát Linh – Hà Đông tăng thêm 9.231,6 tỉ đồng khi chưa báo cáo Thủ tướng để xem xét và chỉ đạo xin chủ trương của Quốc hội. UBND TP HCM điều chỉnh dự án tuyến đường sắt Bến Thành – Suối Tiên chưa đúng giá trị, chưa tuân thủ trình tự thủ tục và chưa đúng thẩm quyền.
Chưa quy định cụ thể về thuê chuyên gia
Quá trình kiểm toán, KTNN cũng thấy chưa có quy định cụ thể về mức lương, nhu cầu, mức độ cần thiết trong việc thuê chuyên gia tư vấn quốc tế, trong khi chi phí này rất lớn. Thực tế cho thấy phải chi trả mức chi phí từ 20.000 – 25.000 USD/tháng cho chuyên gia tư vấn thiết kế quốc tế, trong khi chuyên gia trong nước trung bình chỉ khoảng 2.000 USD/tháng. Qua kiểm toán 9 chương trình, 23 dự án, KTNN kiến nghị xử lý tài chính 21.725 tỉ đồng. Trong đó, thu hồi nộp ngân sách nhà nước 293 tỉ đồng, giảm thanh toán 1.048 tỉ đồng và xử lý khác 20.383 tỉ đồng.
MINH PHONG
