Thời gian qua, trên cả nước, tình trạng thu gom sổ BHXH có chiều hướng gia tăng, đặc biệt là khu vực các tỉnh thành phía Nam. Để ngăn chặn tình trạng này, Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam đã có nhiều văn bản chấn chỉnh về công tác giải quyết các chế độ BHXH, trong đó có chế độ BHXH một lần.
Quán triệt nghiêm túc chỉ đạo của BHXH Việt Nam và UBND TP Hải Phòng, BHXH thành phố Hải Phòng đã ra văn bản yêu cầu Giám đốc BHXH các quận, huyện tăng cường rà soát, quản lý chặt chẽ nhằm phát hiện kịp thời và ngăn chặn các hành vi trục lợi hưởng chế độ BHXH.
Trao đổi với chúng tôi, Quyền Giám đốc BHXH TP Nguyễn Thị Lộc cho biết: Việc mua bán, chuyển nhượng hoặc cầm cố, thế chấp sổ BHXH là hành vi vi phạm pháp luật. Sổ BHXH không phải là thứ tài sản được cầm cố, thế chấp hoặc mua bán theo quy định.
Đối với bản thân người lao động (NLĐ), khi mang sổ BHXH đi cầm cố, sau đó đề nghị cơ quan BHXH cấp lại sổ BHXH với lý do bị mất, hỏng; nếu cơ quan BHXH phát hiện khai không đúng sự thật thì người lao động sẽ bị phạt tiền từ 1 triệu đồng đến 2 triệu đồng theo quy định tại Khoản 1, Điều 39 Nghị định số 28/2020/NĐ-CP ngày 1/3/2020 của Chính phủ Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động, bảo hiểm xã hội, đưa người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng đối với hành vi kê khai không đúng sự thật.
Như vậy NLĐ khi cầm cố sổ BHXH – quyển sổ được coi là “của để dành” – ngoài đối mặt với nguy cơ nếu bị phát hiện sẽ xử phạt vi phạm hành chính thì khi bắt đầu một công việc mới sẽ lại phải đóng lại BHXH từ đầu. Lúc đó rất khó đủ điều kiện để được hưởng lương hưu, dẫn đến thiệt thòi cho bản thân khi tuổi cao, sức yếu, chưa kể tạo thêm gánh nặng an sinh cho cộng đồng.
Bên cạnh đó, cá nhân, tổ chức nhận cầm cố sổ BHXH cũng phải đối mặt với nhiều rủi ro, hệ lụy bởi Luật BHXH không cho phép mua bán, chuyển nhượng thời gian người lao động tham gia BHXH, khi xảy ra tranh chấp cũng sẽ chịu thua thiệt.
Bà Lộc phân tích, theo quy định tại Điều 6 về việc Tiếp nhận hồ sơ và trả kết quả, Điều 7 Quy định về giải quyết và chi trả ban hành kèm theo Quyết định số 166/QĐ-BHXH ngày 31/1/2019 của Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam: Khi giải quyết hưởng BHXH một lần phải kiểm tra, đối chiếu các yếu tố về nhân thân, số sổ BHXH, dữ liệu về quá trình đóng BHXH của NLĐ đảm bảo không giải quyết hưởng trùng. Khi cơ quan BHXH giải quyết chế độ BHXH cho NLĐ phải căn cứ trên dữ liệu về quá trình đóng BHXH của NLĐ trên phần mềm nên chỉ giải quyết chế độ 1 lần, không thể giải quyết trùng lần nữa được.
Khoản 3, Điều 19 Luật BHXH quy định: “Mức hưởng BHXH được tính trên cơ sở mức đóng, thời gian đóng BHXH…”. Pháp luật về BHXH không cho phép mua bán, chuyển nhượng thời gian người lao động tham gia BHXH. Điều này có nghĩa, chỉ người nào tham gia BHXH thì người đó hoặc thân nhân của họ mới được hưởng quyền lợi liên quan.
Vì vậy, nếu NLĐ cầm cố sổ BHXH, sau đó được cơ quan BHXH cấp lại sổ BHXH vì lý do bị mất sổ BHXH và đem sổ BHXH cấp lại đi giải quyết BHXH một lần thì khi đó người cầm cố sổ BHXH sẽ không thể đem sổ BHXH nhận thế chấp đi giải quyết BHXH một lần mặc dù có giấy ủy quyền theo quy định của pháp luật.
Quyền Giám đốc BHXH TP Nguyễn Thị Lộc cho biết thêm: Trên thực tế tại Hải Phòng chưa có hiện tượng các “nhà cái” thu gom sổ BHXH của người lao động. Bởi họ cũng hiểu rằng, thủ tục cấp lại sổ BHXH cho NLĐ hiện nay rất đơn giản. NLĐ chỉ cần làm đơn theo mẫu gửi cơ quan BHXH, không quá 5 ngày sẽ được nhận sổ đối với trường hợp cấp mới, 10 ngày đối với cấp mất, không quá 45 ngày đối với trường hợp cần xác minh. Việc NLĐ sử dụng lợi dụng việc cơ quan chức năng tạo điều kiện thuận lợi trong việc cấp sổ để sử dụng sổ BHXH để cầm cố thì dù “nhà cái” có được cuốn sổ khi cơ quan BHXH giải quyết chế độ BHXH cũng phải căn cứ trên dữ liệu về quá trình đóng BHXH của NLĐ trên phần mềm và chỉ giải quyết chế độ 1 lần, không thể giải quyết trùng lần nữa được.
Trong tháng 3 và tháng 4, BHXH TP đã tiếp nhận hơn 1.000 trường hợp người lao động làm các thủ tục để nhận BHXH một lần. Qua rà soát kỹ lưỡng chúng tôi được biết, các trường hợp này đều gặp khó khăn về kinh tế do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 nên cần một khoản tiền để trang trải chi phí sinh hoạt chứ không phải do người được ủy quyền đến làm các thủ tục lĩnh hộ.
Tuy nhiên như đã nói ở trên, việc NLĐ chưa đến tuổi nghỉ hưu làm các thủ tục để lĩnh BHXH một lần sẽ gặp rất nhiều thiệt thòi về sau, nên khi tiếp nhận hồ sơ đề nghị giải quyết hưởng chế độ BHXH một lần, cơ quan BHXH thường tuyên truyền, phân tích với người hưởng về lợi ích lâu dài của việc bảo lưu sổ BHXH và tiếp tục tham gia theo hình thức BHXH tự nguyện, để cộng nối thời gian tham gia BHXH của người lao động chúng tôi không khuyến khích việc đề nghị giải quyết chế độ BHXH một lần, qua đó cũng có nhiều người lao động hiểu ra và rút lại đề nghị giải quyết. – bà Lộc nhấn mạnh.
Bùi Hạnh
