Áp thuế tối thiểu toàn cầu: Quốc hội hành động nhanh để chủ động giành quyền đánh thuế

Ngày 10/11, tại kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa 15, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ trình bày Tờ trình dự thảo Nghị quyết về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu. Đây là nội dung được Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho phép bổ sung vào chương trình kỳ họp thứ 6 sau khi cân nhắc kỹ lưỡng nhiều mặt, trên cơ sở kết quả chuẩn bị của Chính phủ và dự kiến thông qua theo quy trình tại 1 kỳ họp, áp dụng từ ngày 1/1/2024. Điều này cho thấy phản ứng nhanh nhạy về chính sách của Quốc hội, góp phần quan trọng tạo môi trường đầu tư thông thoáng, công bằng, thuận lợi cho doanh nghiệp và tăng thu ngân sách.

Giành quyền chủ động đánh thuế

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết, ngày 8/10/2021, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đưa ra tuyên bố Khung giải pháp Hai trụ cột để giải quyết các thách thức phát sinh từ nền kinh tế kỹ thuật số.

Thuế tối thiểu toàn cầu không phải là điều ước quốc tế, không phải là cam kết quốc tế, không bắt buộc các quốc gia phải áp dụng. Tuy nhiên, nếu Việt Nam không áp dụng thì vẫn phải chấp nhận việc các quốc gia khác áp dụng Thuế tối thiểu toàn cầu, có quyền thu thuế bổ sung đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam (nếu thuộc đối tượng áp dụng) mà được hưởng mức thuế suất thực tế tại Việt Nam thấp hơn mức tối thiểu toàn cầu 15%, đặc biệt là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Trước bối cảnh nêu trên, để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của mình, Việt Nam cần khẳng định áp dụng Thuế tối thiểu toàn cầu (TTTC). Theo hướng dẫn của OECD về quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu, Thuế tối thiểu toàn cầu có bản chất là thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung và các nước cần quy định trong hệ thống pháp luật của mình cho phù hợp…

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách (TCNS) của Quốc hội Lê Quang Mạnh khẳng định sự cần thiết ban hành Nghị quyết và cho biết, nội dung thực hiện thuế TTTC này đã đạt được sự thoả thuận tham gia của hơn 100 quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Hiện nhiều nước đã nội luật hoá các quy định này để áp dụng cho kỳ tính thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) năm 2024. Nếu Việt Nam không nội luật hoá các quy định về thuế TTTC thì các nước xuất khẩu đầu tư sẽ được thu khoản thuế TNDN bổ sung (cho đủ mức 15%) đối với các công ty đa quốc gia có dự án đầu tư nước ngoài (ĐTNN) tại Việt Nam và đang nộp thuế TNDN thực tế dưới 15%.

Vì vậy, để giữ quyền đánh thuế của Việt Nam trong bối cảnh các nước xuất khẩu đầu tư sang Việt Nam sẽ thực hiện thuế TTTC từ kỳ tính thuế TNDN năm 2024, đa số ý kiến trong Uỷ ban TCNS cho rằng, cần thiết phải ban hành một văn bản pháp luật để tạo cơ sở pháp lý cho các doanh nghiệp ĐTNN thuộc diện điều chỉnh của thuế TTTC có thể kê khai thuế TNDN bổ sung tại Việt Nam thay vì để các nhà ĐTNN nộp khoản thuế bổ sung này tại nước mẹ. Mặt khác, việc sớm ban hành Nghị quyết sẽ thể hiện rõ quyết tâm của Việt Nam trong việc thực hiện thuế TTTC từ 1/1/2024, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư về môi trường pháp lý tại Việt Nam.

Áp thuế TTTC nhưng vẫn bảo đảm sự thông thoáng trong môi trường đầu tư kinh doanh

Báo cáo đánh giá tác động khi áp dụng thuế TTTC của Chính phủ cho biết, dựa trên số liệu quyết toán thuế TNDN năm 2022, dự kiến có khoảng 122 tập đoàn nước ngoài sẽ thuộc diện điều chỉnh của Nghị quyết với tổng số thuế Thu nhập doanh nghiệp nộp bổ sung là 14.600 tỷ đồng/năm.

Trong đó, Hàn Quốc có 18 tập đoàn đa quốc gia đầu tư tại Việt Nam, ước tính số thuế chênh lệch phải nộp ở Hàn Quốc năm 2024 là hơn 10.700 tỷ đồng. Với 36 tập đoàn đa quốc gia đầu tư tại Việt Nam, số thuế chênh lệch phải nộp ở Nhật Bản năm 2024 là hơn 250 tỷ đồng. Còn một số nước và vùng lãnh thổ khác có vốn đầu tư lớn vào Việt Nam gồm Singapore, Đài Loan, Trung Quốc, Thái Lan, Mỹ, Canada, Hong Kong, Hà Lan, Malaysia, British Virgin Islands, Vương quốc Anh có số thuế chênh lệch phải nộp ở nước đầu tư là hơn 3.560 tỷ đồng.

Do đó, nếu Việt Nam không áp dụng thuế TTTC từ năm 2024 mà các nước khác áp dụng, phần thuế chênh lệch năm 2024 ước trên 14.600 tỷ đồng sẽ được nộp về quốc gia có công ty mẹ.

Cũng theo báo cáo của Chính phủ, dự kiến có 6 tập đoàn trong nước sẽ thuộc diện điều chỉnh của Nghị quyết và dự kiến số thuế TNDN bổ sung có thể thu từ các khoản đầu tư ra nước ngoài của các tập đoàn này là khoảng 73 tỷ đồng (trong trường hợp các nước nhận đầu tư không áp dụng thuế TTTC).

Theo lãnh đạo Tổng cục Thuế, việc áp dụng các quy định về thuế TTTC mang lại cho Việt Nam những cơ hội mới, như: góp phần tăng nguồn thu ngân sách nhà nước từ phần thu thuế bổ sung; đồng thời, tăng cường hội nhập quốc tế theo hướng sẽ góp phần tăng cường hội nhập quốc tế của Việt Nam, cải cách hệ thống thuế theo hướng phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế thông qua việc sửa đổi chính sách thuế thu nhập DN và pháp luật có liên quan.

Bên cạnh đó, còn giảm thiểu hiện tượng trốn thuế, tránh thuế, chuyển giá, chuyển lợi nhuận. Việc áp dụng TTTC sẽ tạo một bằng chung về thuế tại tất cả các quốc gia, từ đó tránh việc cạnh tranh về thuế giữa các nước hiện nay và giảm thiểu tình trạng chuyển giá, chuyển lợi nhuận, giữ vững nguồn thu thuế.

Thảo luận tại tổ về nội dung này, các đại biểu Quốc hội đều đồng tình, thống nhất cao với việc ban hành nghị quyết của Quốc hội về thuế TTTC. Đồng thời góp ý thêm một số giải pháp để vừa bảo đảm áp dụng thuế TTTC vừa giữ chân nhà đầu tư. Theo các đại biểu, trong bối cảnh và xu thế mới về thực hiện thuế TTTC, việc tiếp tục duy trì hệ thống ưu đãi thuế TNDN hiện hành là không phù hợp và không còn có tác dụng trên thực tế. Đây cũng là cơ hội để Việt Nam tiến hành rà soát, đánh giá lại hiệu quả của hệ thống ưu đãi thuế hiện hành, đồng thời nghiên cứu, cải cách hệ thống thuế suất và ưu đãi thuế một cách tổng thể, phù hợp, để có hướng xử lý về chính sách đối với các nhà đầu tư mới và bảo đảm hiệu quả thực tế của các ưu đãi thuế. Nhiều ý kiến cho rằng, cần có các cơ chế, chính sách mới thu hút đầu tư, bảo đảm sự thông thoáng, thuận lợi khi ưu đãi về thuế đã không còn và Việt Nam gia nhập vào sân chơi chung thuế TTTC. Trong đó, cần nghiên cứu thay thế chính sách ưu đãi hiện hành dựa trên lợi nhuận (thông qua việc miễn, giảm thuế) bằng các biện pháp ưu đãi dựa trên chi phí một cách phù hợp.

Về nguồn thu được từ thuế TTTC sử dụng như thế nào cũng được các đại biểu cho ý kiến. Theo đại biểu Trần Hoàng Ngân (TP Hồ Chí Minh), Thái Lan đã xây dựng xong kế hoạch về việc sử dụng nguồn tiền thu được từ áp dụng thuế TTTC chuyển sang một quỹ hỗ trợ doanh nghiệp, tức là tái hỗ trợ bằng con đường khác. Vì vậy, Việt Nam cần nghiên cứu giải pháp này. Đồng tình với ý kiến này, đại biểu Trần Anh Tuấn (TP Hồ Chí Minh) đề xuất, số tiền thu được từ áp dụng thuế TTTC (khoảng 14.600 tỷ đồng) nên dùng để hỗ trợ lại chính các doanh nghiệp FDI, đó cũng là một cách để thu hút, giữ chân họ ở lại Việt Nam.

Được thực thi từ đầu năm 2024, thuế tối thiểu toàn cầu là sáng kiến của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) nhằm ngăn chặn các hành vi làm xói mòn cơ sở tính thuế và chuyển lợi nhuận. Khoảng 163 quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã đồng thuận với giải pháp này. Theo đó, các công ty có doanh thu toàn cầu từ 750 triệu Euro trở lên sẽ bị áp dụng thuế suất tối thiểu toàn cầu ở mức 15%. Các công ty đang hưởng thuế suất thấp hơn mức 15% tại quốc gia đầu tư sẽ phải nộp bổ sung khoản chênh lệch tại “nước mẹ”, nơi đặt trụ sở chính.

Theo nguyên tắc đã công bố, các quốc gia có thể không áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu nhưng buộc phải công nhận các quy định thuế tối thiểu toàn cầu mà quốc gia khác áp dụng. Hiện tại, nhiều nước đã nội luật hóa các quy định này để áp dụng cho kỳ tính thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2024. Nếu không tuyên bố áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu trước ngày 1/1/2024, Việt Nam sẽ mất quyền thu thuế, trong khi môi trường đầu tư vẫn bị ảnh hưởng bởi các doanh nghiệp nước ngoài không được ưu đãi.

Có thể nói, việc Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề xuất Quốc hội xem xét thông qua nội dung này ngay trong Kỳ họp thứ Sáu chính là một cơ chế phản ứng nhanh để bảo vệ quyền đánh thuế thay vì nhường quyền đánh thuế cho các quốc gia khác.

Việc sớm ban hành Nghị quyết cũng thể hiện rõ quyết tâm của Việt Nam trong việc thực hiện thuế tối thiểu toàn cầu từ 1/1/2024, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư về môi trường pháp lý tại Việt Nam. Thời gian gần đây, cộng đồng doanh nghiệp đầu tư nước ngoài đã rất trông đợi một tuyên bố chính thức rằng Việt Nam sẽ áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu để họ chủ động tính toán kế hoạch đầu tư, kinh doanh./.

Hồng Thanh