Tại thành phố Hải Phòng, nhất là các xã, phường vùng ven như: Kiến Thụy, An Dương, Vĩnh Bảo… tình trạng người dân mua bán đất bằng giấy viết tay diễn ra tương đối phổ biến. Nhiều người vì thiếu hiểu biết pháp luật hoặc vì ham rẻ, thủ tục nhanh gọn, đã chấp nhận giao dịch đất bằng giấy viết tay. Hành vi này tiềm ẩn nhiều rủi ro và có thể khiến người mua mất trắng tài sản nếu xảy ra tranh chấp.

Lợi bất cập hại

Anh Nguyễn Văn T., ở phường Hải An, cho biết: “Tôi mua lô đất 75 m² ở phường Hồng An với giá rẻ hơn mặt bằng chung gần 200 triệu đồng, vì người bán không chấp nhận làm hợp đồng có công chứng. Họ viết giấy tay, hai bên ký tên. Lúc đó nghĩ đơn giản, nhưng sau này tôi mới biết là không thể làm thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (GCNQSDĐ). Thậm chí có người cảnh báo là nếu đất bị thế chấp hoặc tranh chấp, tôi sẽ mất hết”.

Câu chuyện của anh T. không phải hiếm gặp. Tại nhiều khu vực nông thôn, các giao dịch đất đai bằng giấy viết tay vẫn được thực hiện một cách tự phát, dù pháp luật đã có quy định rất rõ ràng về hình thức của hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất.

Luật Đất đai năm 2024, có hiệu lực từ ngày 1-1-2025, quy định rõ tại Điều 142, việc chuyển nhượng quyền sử dụng đất bắt buộc phải được lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực của cơ quan có thẩm quyền. Các trường hợp không tuân thủ sẽ bị coi là không hợp lệ về mặt pháp lý, không có giá trị làm căn cứ để đăng ký sang tên, cấp GCNQSDĐ. Cũng theo Điều 217 của luật này, các trường hợp giao dịch bằng giấy viết tay được thực hiện trước ngày 1-7- 2014 và người mua đang sử dụng đất ổn định, không tranh chấp, có thể được xem xét cấp giấy chứng nhận, nhưng phải qua nhiều bước xác minh, xét duyệt. Đối với các giao dịch phát sinh sau thời điểm đó, nếu không có công chứng hoặc chứng thực, sẽ không đủ điều kiện công nhận.

Luật sư Lê Minh Tùng (Đoàn luật sư Hải Phòng) phân tích: Rất nhiều người dân nhầm tưởng rằng giấy viết tay có chữ ký hai bên là hợp pháp. Nhưng theo quy định mới, bắt buộc mọi giao dịch đất đai phải được công chứng tại tổ chức hành nghề công chứng hoặc chứng thực tại UBND cấp xã, phường. Nếu không thực hiện đúng, hợp đồng vô hiệu, người mua không có cơ sở pháp lý để bảo vệ quyền lợi khi phát sinh tranh chấp”.

Môi giới “né luật”

Chị Vũ Thị Tâm Anh, một người làm môi giới bất động sản tại phường Kiến An, thừa nhận: Nhiều khách hàng, nhất là người lao động nhập cư hoặc người có nhu cầu mua đất nhỏ lẻ vẫn thích giao dịch giấy tay vì thấy nhanh, đỡ tốn chi phí. Có người nghĩ rằng chỉ cần giữ giấy viết tay là đủ. Nhưng khi xảy ra tranh chấp hoặc cần vay ngân hàng, mới ngã ngửa là không thể chứng minh quyền sử dụng”. Không ít môi giới còn tiếp tay cho những giao dịch “lách luật”, khi đất chưa tách thửa, chưa chuyển mục đích sử dụng hoặc nằm trong quy hoạch treo. Người mua vì không kiểm tra kỹ quy hoạch hoặc không nắm luật nên dễ “sập bẫy”.

Luật sư Đào Văn Bảy, Văn phòng Luật sư Thái Thành (Đoàn Luật sư Hải Phòng) cho rằng, mua đất bằng giấy viết tay giống như một “canh bạc”. Khi người bán chưa sang tên, vẫn là chủ hợp pháp, họ hoàn toàn có thể thế chấp, bán tiếp cho người khác hoặc bị cưỡng chế thi hành án mà người mua không hề hay biết. Rủi ro mất tiền, mất đất là rất cao. Luật mới ra đời là để bảo vệ người dân, nhưng nếu cố tình lách luật, thì chính người dân phải chịu hậu quả”.

Trước thực trạng trên, các phòng ban liên quan tại các địa phương cần tích cực tuyên truyền, yêu cầu người dân thực hiện đúng quy trình pháp lý khi chuyển nhượng đất đai. Văn phòng đăng ký đất đai cần từ chối tiếp nhận hồ sơ liên quan đến giấy viết tay nếu không có căn cứ hợp pháp. Để hạn chế tối đa rủi ro, công chứng viên Nguyễn Bá Tuấn, Văn phòng công chứng Kim Minh khuyến nghị, người dân không nên mua đất bằng giấy viết tay, kể cả khi được hứa hẹn sẽ hoàn thiện GCNQSDĐ sau. Người mua cần yêu cầu người bán cung cấp GCNQSDĐ gốc, kiểm tra quy hoạch và nguồn gốc đất tại UBND cấp xã, phường hoặc văn phòng đăng ký đất đai, lập hợp đồng chuyển nhượng có công chứng hoặc chứng thực tại nơi có thẩm quyền, không thanh toán toàn bộ tiền trước khi hoàn tất thủ tục sang tên. Tham khảo ý kiến luật sư nếu có dấu hiệu mập mờ, không rõ ràng về quyền sử dụng đất.

Tình trạng mua bán đất bằng giấy viết tay là hành vi tiềm ẩn nhiều hệ lụy pháp lý. Theo Luật Đất đai 2024, các giao dịch kiểu này sẽ bị siết chặt, không còn cơ hội được công nhận hợp pháp. Người dân cần chủ động tìm hiểu pháp luật, thực hiện giao dịch đúng trình tự, thủ tục để bảo vệ tài sản và quyền lợi chính đáng của mình.